در میان شیعیان نمودند و با به جا گذاردن صدها روایت در این زمینه، این اندیشه و فرهنگ را تازگی و طراوت بیشتری بخشیدند. [2].

پس از این دو امام و پیش از امام حسن عسکری (ع) امامی که بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزود و گنجینه های گرانبهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشت امام رضا (ع) است.

براساس پژوهش مؤلف محترم مسند الإمام رضا (ع) [3] و تتبع پژوهشگران ارجمند مجموعه ارزشمند معجم أحادیث الإمام المهدی (ع) [4] افزون بر 30 روایت از امام رضا (ع) در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار نقل شده که هر یک از آنها ما را با بعدی از ابعاد بیکران شخصیت امام مهدی (ع) و قیام رهایی بخش و عدالت گستر آن حضرت آگاه می سازد.

علیّ سبطا أمّتی و سیدا شباب أهل الجنّة، الحسن والحسین و من ولد الحسین تسعة أئمّة، طاعتهم طاعتی و معصیتهم معصیتی، تاسعهم قائمهم و مهدیّهم. [7].

من سرور آفریده های خدای عزّوجلّ هستم؛ من از جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، حاملان عرش، همه فرشتگان مقرب خدا، و پیامبران مرسل خدا برترم؛ من صاحب شفاعت و حوض شریف [کوثر]هستم. من و علی دو پدر این امتیم؛ هر کس که ما را شناخت خدای عزّوجلّ را شناخته است و هر که ما را انکار کند، خدای عزّوجلّ را منکر شده است. دو سبط این امت و دو سید جوانان اهل بهشت، حسن و حسین، از [فرزندان] علی اند و از نسل حسین نه امامند که پیروی از آنان پیروی از من و نافرمانی از آنها نافرمانی از من است. نهمین نفر از این امامان، قائم (برپا دارنده) و مهدی آنان است.

آن حضرت در روایت دیگری می فرماید:

الخلف الصالح من ولد أبی محمد الحسن بن علی و هو صاحب الزمان و هو المهدی. [8].

آن جانشین صالح از فرزان ابومحمد حسن بن علی است و او صاحب الزمان و مهدی است.

در روایت دیگری امام رضا (ع) پس از آنکه «دعبل» در پیشگاه آن حضرت قصیده معروف خود را در وصف اهل بیت می خواند و در آن از قیام آخرین امام یاد می کند، می فرماید:

یا دعبل الإمام بعدی محمد ابنی و بعد محمد ابنه علیّ و بعد علی ابنه الحسن و بعدالحسن ابنه الحجة القائم المنتظر فی غیبته، المطاع فی ظهوره لولم یبق من الدنیا إلاّ یوم واحد لطوّل اللّه عزّوجلّ ذلک الیوم حتّی یخرج فیملاء الأرض عدلاً کما ملئت جورا. [9].

ای دعبل! امام پس از من

فرزندم محمد و پس از محمد فرزندش علی و پس از علی فرزندش حسن و پس از حسن فرزندش حجت قائم است. همو که در غیبتش انتظار کشیده می شود و در ظهورش اطاعت می گردد. اگر از [عمر] دنیا یک روز بیشتر باقی نمانده باشد خداوند عزّوجلّ آن روز را آن قدر طولانی می کند تا او قیام کند و زمین را از عدل و داد پر کند همچنانکه از جور و ستم پر شده بود.

در این زمینه احادیث دیگری نیز از آن حضرت نقل شده که در این مجال فرصت پرداختن به همه آنها نیست. [10].

می بینی می توانم او باشم. به درستی که قائم کسی است که به هنگام قیامش در سن پیرمردان و با چهره جوانان ظاهر می شود. او از چنان قوت بدنی برخوردار است که اگر دستش را به سمت بزرگ ترین درختی که بر وی وجود دارد دراز کند آن را از ریشه بر می کند و اگر در بین کوهها فریاد کشد، صخره ها متلاشی می شوند. عصای موسی و خاتم سلیمان، که بر آنها درود باد، با اوست و او چهارمین فرزند من است. خداوند او را تا زمانی که بخواهد در پوشش خود غایب می سازد، سپس او را آشکار می سازد تا زمین را به وسیله او از قسط و عدل آکنده سازد آنچنانکه [پیش از آن] از جور و ستم پر شده بود.

همچنین آن حضرت در پاسخ «ابی صلت هروی» که می پرسد:

ما علامات القائم منکم إذا خرج؟

نشانه های قائم شما به هنگام ظهور چیست؟

می فرماید:

علامته أن یکون شیخ السنّ، شاب المنظر، حتّی أنّ الناظر إلیه لیحسبه ابن أربعین سنة أو دونها و إنّ من علاماته أن لایهرم بمرور الأیّام و اللیالی، حتّی یأیته أجله. [12].

نشانه او این است که سن پیران و چهره جوانان دارد، تا آنجا که وقتی کسی او را مشاهده می کند گمان می برد که چهل سال یا کمتر سن دارد. به درستی که از نشانه های او این است که گذر شب و روز او را پیر و سالخورده نمی سازد تا زمانی که اجل او فرا رسد.

آن حضرت در روایت دیگری به توصیف جمال نورانی امام دوازدهم پرداخته، می فرماید:

بأبی و أمّی سمیّ جدّی، صلی اللّه علیه و آله، و شبیهی و شبیه موسی بن عمران، علیه السلام، علیه جیوب النور یتوقّد

من شعاع ضیاء القدس. [13].

پدر و مادرم به فدای او که همنام جدّم، شبیه من و شبیه موسی بن عمران است. بر او نوارهای نورانی است که از پرتو نور قدس روشنایی می گیرد.

می کند؟

همچنین امام هشتم شیعیان (ع) در زمینه غیبت آخرین امام، به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول اکرم (ص) چنین روایت می کند:

والذی بعثنی بالحقّ بشیرا لیغیبنّ القائم من ولدی بعهد معهود إلیه منّی حتّی یقول أکثر الناس: ما للّه فی آل محمد حاجة، و یشکّ آخرون فی ولادته. فمن أدرک زمانه فلیتمسّک بدینه ولا یجعل للشیطان إلیه سبیلاً بشکّه فیزیله عن ملّتی و یخرجه عن دینی، فقد أخرج أبویکم من الجنّة من قبل، و إنّ اللّه عزّوجلّ جعل الشیاطین أولیاء الذین لایؤمنون. [18].

سوگند به آنکه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزید، [امام] قائم از فرزندان من، براساس پیمانی که از جانب من برعهده اوست، از دیده ها پنهان می شود تا آنجا که بیش تر مردم می گویند: خدا نیازی به خاندان محمد ندارد. و گروهی دیگر در ولادت او شک می کنند. پس هر کس زمان او را دریابد بایستی به دین او درآویزد و به واسطه شک خود برای شیطان راهی به سوی خود باز نسازد، تا شیطان او را از آئین من زائل و از دین من بیرون نکند. همچنانکه پیش از این پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد. به درستی که خداوند عزّوجلّ شیطان را سرپرست (ولیّ) کسانی که ایمان ندارند، قرار داده است.

الفرج من الفرج؟ قلت: لا أدری إلاّ أن تعلّمنی.

فقال:

نعم إنتظار الفرج من الفرج. [19].

آیا می دانی که انتظار فرج [جزیی] از فرج است؟

گفتم: نمی دانم مگر اینکه شما به من بیاموزید.

فرمود:

آری انتظار فرج، جزیی از فرج است.

در روایت دیگری نیز می فرماید:

ما أحسن الصبر و انتظار الفرج أما سمعت قول العبد الصالح:

«و ارتقبوا إنّی معکم رقیب» [20] «وا نتظروا إنّی معکم من المنتظرین» [21] فعلیکم بالصبر إنّما یجی ء الفرج علی الیأس و قد کان الذین من قبلکم أصبر منکم … [22].

چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا سخن بنده صالح خدا [شعیب] را نشنیدی که فرمود:

«و انتظار برید که من [هم] با شما منتظرم» و «پس منتظر باشید که من [هم] با شما از منتظرانم» ، بر شما باد به صبر و بردباری؛ چرا گشایش بعد از ناامیدی فرا می رسد و به تحقیق کسانی که پیش از شما بودند از شما بردبارتر بودند.

و بالاخره در روایت بسیار زیبایی فضیلت انتظار را این گونه بیان می کنند:

… أما یرضی أحدکم أن یکون فی بیته ینفق علی عیاله ینتظر أمرنا فإن أدرکه کان کمن شهد مع رسول اللّه ، صلی اللّه علیه و آله، بدرا، و إن لم یدرکه کان کمن کان مع قائمنا فی فسطاطه … [23].

… آیا هیچیک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند، نفقه خانواده اش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنین حالی از دنیا برود مانند کسی است که به همراه رسول خدا (ص) در [نبرد] بدر به شهادت رسیده است. و اگر هم مرگ به سراغ او نیاید مانند کسی است که به همراه قائم ما و در خیمه او

باشد.

از آسمان ندا کننده ای او را به نام ندا کند و به وی دعوت نماید به گونه ای که همه اهل زمین آن ندا را بشنوند، می گوید:

«آگاه باشید که حجت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرده است پس او را پیروی کنید که حق با او و در اوست» و این همان سخن خدای تعالی است که فرمود:

«اگر بخواهیم از آسمان برایشان آیتی نازل می کنیم که در برابر آن به خضوع سر فرود آورند».

را بپرستد و کسی را برای تو شریک نگیرد؛ هیچیک از آفریدگانت را بر ولیّ ات مسلط مساز؛ اجازه جهاد با دشمنان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از یاران او قرار ده؛ چرا که تو بر همه چیز توانایی.

ص 372.

[11] همان، ص 376، ح 7.

[12] همان، ص 652، ح 12.

[13] همان، ص 370.

[14] همان، ص 480، ح 4.

[15] ظاهرا در اینجا از سوی راوی یا کسانی که از او نقل کرده اند اشتباهی رخ داده است؛ چرا که امام مهدی (ع) چهارمین فرزند امام رضا (ع) محسوب می شود نه سومین فرزند.

[16] محمد بن یعقوب الکلینی، همان، ج 1، ص 323-322، ح 14؛ محمدباقر المجلسی، همان، ج 50، 21، ح 7.

[17] «نوبه» ولایتی از بلاد سودان از اقلیم اول، به جنوبی مصر بر کنار رود نیل … هم اکنون نیمی از سرزمین نوبه جزو مملکت مصر و نیم دیگر جزو سودان است (علی اکبر دهخدا، لغتنامه، ج 14، ص 20158-20157). مراد از کنیز اهل نوبه (نوبیّه) مادر امام جواد (ع) است.

[18] محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق)، همان، ج 1، ص 51.

[19] ابو جعفر محمد بن الحسن (شیخ طوسی)، کتاب الغیبة، ص 276؛

محمد باقر المجلسی، همان، ج 52، ص 130، ح 29.

[20] سوره هود (11)، آیه 93.

[21] سوره اعراف (7)، آیه 71.

[22] عبداللّه بن جعفر الحمیری، قرب الاسناد، ص 224، به نقل از: عزیزاللّه العطاردی، همان، ص 217، ح 373.

[23] محمد بن یعقوب الکلینی، همان، ج 4، ص 260، ح 34.

[24] سوره شعرا (26)، آیه 4.

[25] محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق)، همان، ج 2، ص 372، ح 5.

[26] ابوجعفر محمد بن الحسن (شیخ طوسی)، مصباح المتهجّد، ص 326.

به نقل از:

معجم أحادیث الإمام المهدی (ع)، ح 4، ص 171.